Podróże historyczne po Ziemiach Polskich od 1811 do 1828 roku

Julian Ursyn Niemcewicz (1758-1841) - sławny poeta, dramatopisarz i powieściopisarz, nauczyciel Szkoły Rycerskiej w Warszawie, współautor projektu Konstytucji 3 Maja, sekretarz Tadeusza Kościuszki podczas Insurekcji Kościuszkowskiej, sekretarz senatu w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim, był członkiem Dyrekcji Edukacyjnej Narodowej Księstwa Warszawskiego, a od 1815 r. Wydziału Oświecenia Narodowego Królestwa Polskiego, urzędów powołanych do sprawowania nadzoru nad działalnością oświatową. Z racji zajmowanego stanowiska w latach 1811 – 1828 wizytował szkoły na terenie całego kraju. Przejeżdżając z miasta do miasta zwiedzał wsie i miasteczka etapowe oraz pilnie obserwował ich mieszkańców.

Relację z podróży opisał w formie pamiętnika, który zatytułował „Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte”. Wydano go w formie książkowej kilkadziesiąt lat później, dopiero w 1858 r., w Paryżu; Petersburgu, przez A.Francka, B.M.Wolffa a w 1859 roku wersję wzbogaconą drzeworytami. J. U. Niemcewicz pierwszą podróż rozpoczął w 1811 r. od zwiedzania Krakowa, Sandomierza i Lublina. Następnego roku wyjechał do Prus Królewskich. W 1816 r. objeżdżał Wołyń. W 1817 r. udał się w podróż do Gdańska i Królewca. Następnego roku przez Podole i Ukrainę dotarł aż do Morza Czarnego. W 1819 r. podróżował po Litwie i następnego roku po Galicji. W 1821 r. objechał Śląski i Wielkopolskę. Ostatnią jego podróżą była wyprawa na Podlasie w 1829 r. W podróżach szukał pamiątek historii Polski, zbaczał z drogi, aby obejrzeć jakąś bogata bibliotekę lub miejskie archiwa, zabytkowe świątynie, ruiny zamków. Zwiedzał pola dawnych bitew, odczytywał napisy na pomnikach i grobowcach. Jednocześnie nie pominął żadnej polskiej fabryki, cieszył się z dobrze uprawianej roli, bolał nad upadkiem zamożności mieszkańców i panującym brudem w wielu miasteczkach.

Na uwagę zasługuje fakt, że podróż Niemcewicza przypadała na okres wojen napoleońskich. Autor przemierzał tereny, które były świadkiem przemarszu wojsk napoleońskich w kampanii 1806-1807 oraz zaledwie trzy miesiące wcześniej wymarszu Wielkiej Armii na Rosję. Przemierzał miasta z kościołami zamienionymi na lazarety i magazynami pełnymi rezerw wojskowych. Miasteczka i wsie zubożałe w wyniku przeprowadzonych kontrybucji i rekwizycji.

Dariusz Szpejenkowski