Pospolitacy, cuwaksi, powrotowcy. Osadzeni w więzieniu karnym Warszawa-Mokotów (1918-1939)

„Dozorca otworzył drzwi i jak ich było kilku, weszli do wnętrza i do cna zbaraniełi. W celi na podłodze stało, leżało i siedziało kilkunastu ludzi różnego wieku i wyglądu, a wśród nich jak jaki naczelnik stał brodaty Filipek. [...] Cela pełna nikczemnych charakterów, ulegających każdej sile, zarechotała gromadnie [...]. Speszeni przybysze przez chwilę doprawdy nie wiedzieli, co zrobić ze sobą. Wiara bawiła się ich zakłopotaniem”. Tak w wydanej w 1937 r. powieści pt. Cynk Marian Czuchnowski opisał typową dla więziennej rzeczywistości sytuację, w której dzień po dniu spotykały się dwa żywioły: tzw. powrotowcy i cuwaksi, czyli: recydywiści i więzienni nowicjusze. Łączył ich wspólny los. Wszyscy bowiem, bez względu na długość wyroku, stawali się po jego wydaniu tzw. pospolitakami, czyli więźniami karnymi - bohaterami niniejszej monografii. Jej celem jest próba udzielenia odpowiedź na niestawiane dotąd w polskich badaniach dziejów Drugiej Rzeczypospolitej pytania o to, kim byli, dlaczego trafiali do więzień i jak radzili sobie z więzienną rzeczywistością?
 

Spis treści
Wstęp.................................... 7

CZĘŚĆ I

Przestępczość, jej zwalczanie i system penitencjarny Drugiej Rzeczypospolitej. Zarys problematyki....... 33

Rozdział 1. Ku idei indywidualizacji skazanych............... 35

1.1.    Polityka kryminalna i karna Drugiej Rzeczypospolitej. Kodeks karny (1932 r.) i jego znaczenie............................ 35

1.2.    Polityka karna czy polityka amnestyjna? Amnestie w Drugiej Rzeczypospolitej................................. 51

Rozdział 2. Skala przestępczości i powrót na drogę przestępstwa (recydywa) w Drugiej Rzeczypospolitej...................... 62

2.1.    Ogólna charakterystyka nasilenia przestępczości. Przestępczość właściwa

i liczba skazanych................................ 62

2.2.    Charakterystyka nasilenia wybranych kategorii przestępstw (kradzież, oszustwo, przywłaszczenie, fałszerstwo, zabójstwo)............. 74

2.3.    Zjawisko powrotu do przestępczości. Skala recydywy w okresie międzywojennym .................................... 86

Rozdział 3. Polityka i system penitencjarny w Drugiej Rzeczypospolitej    93

3.1.    Charakterystyka ogólna i poziom zaludnienia więzień......................93

3.2.    Kobiety w więzieniach Drugiej Rzeczypospolitej. Uwagi ogólne..........110

3.3.    Więzienie mokotowskie na penitencjarnej mapie Polski. Historia i wygląd zakładu. Ruch naturalny w latach 1918-1939 ................................114

CZĘŚĆ II

Skazani z Warszawy w WKWM w latach 1918-1939. ... 123

Rozdział 4. Którędy na Rakowiecką? Zasady i praktyka rozmieszczania

więźniów. Casus więzienia mokotowskiego................. 129

4.1. Miejsce zamieszkania skazanych osadzonych w WKWM......... 129
4.2. Miejsce urodzenia skazanych osadzonych w WKWM......................144

Rozdział 5. Mokotowska „elita”. Skazani pochodzący z Warszawy na

tle wszystkich osadzonych w WKWM........................................156

5.1.    Miejsce zamieszkania skazanych pochodzących z Warszawy - obwody, komisariaty, ulice................................................................156

5.2.    Struktura wieku skazanych osadzonych w WKWM........................185

5.3.    Typy przestępstw, jakich dopuszczali się osadzeni w WKWM............193

5.4.    Mokotowscy recydywiści........................................................215

5.5.    Wyznanie skazanych osadzonych w WKWM................................231

5.6.    Deklarowany zawód osadzonych w WKWM................................255

5.7.    Wykształcenie osadzonych w WKWM........................................268

CZĘŚĆ III

Osadzeni w polskich więzieniach i klasy w latach 30.

Próba wstępnej charakterystyki......................................287

Uwagi metodologiczne................................................................289

Rozdział 6. Skazani osadzeni w latach 30. w więzieniach I klasy. Obraz

statystyczny........................................................................297

Rozdział 7. Skazani o sobie - historie zapisane w więziennych pamiętnikach ..............................................................................335

Rozdział 8. Kondycja fizyczna (zdrowotna) więźniów w latach 30. . . .    398

8.1.    Uwagi wstępne....................................................................398

8.2.    Antropometria w więzieniu, czyli raz jeszcze o dychotomii miasto - wieś 406

8.3.    Stan zdrowia skazanych............................428

CZĘŚĆ IV

Czy istniała międzywojenna grypsera?

Podkultura więzienna w zakładach karnych

Drugiej Rzeczypospolitej........................463

Zakończenie............................................................................505

Aneks....................................................................................513

Wykaz skrótów........................................................................551

Bibliografia..............................................................................552

Abstract................................................................................586

Spis tabel, wykresów, map i ilustracji..............................................589

Indeks osób............................................................................599