Wymuszona współpraca czy zdrada? Wokół przypadków kolaboracji Żydów w okupowanym Krakowie

Książka omawia zagadnienie kolaboracji Żydów z władzami niemieckimi w Krakowie w latach 1939–1945 ze szczególnym rozróżnieniem na trzy kategorie współpracy: zinstytucjonalizowanej, indywidualnej i agenturalnej. Autorka analizuje te kwestie w odniesieniu do funkcjonowania takich instytucji jak Judenrat, Żydowska Służba Porządkowa i Jüdische Unterstützungsstelle für das Generalgouvernement oraz tzw. siatki Diamanta. Walorem książki jest przede wszystkim wnikliwa i krytyczna analiza źródeł archiwalnych. Omawiany problem na przestrzeni lat obrósł bowiem wieloma legendami wpisującymi się w retorykę antysemicką. W pracy wielokrotnie padają trudne pytania dotyczące moralności jednostki w dobie Holokaustu. Autorka nie pretenduje jednak do wyjaśnienia wszystkich wątków, zwracając uwagę na potrzebę interdyscyplinarności badań nad zjawiskiem kolaboracji.  Zagadnienie, którym zajmuje się Alicja Jarkowska-Natkaniec, wymaga nie tylko odwagi badawczej, ale też dojrzałości warsztatowej oraz erudycji, głównie ze względu na nie najlepszą jakość podstawy źródłowej, lecz również niebezpieczeństwo utrwalonych klisz ocennych, w tym klisz pamięci i postpamięci, wreszcie polityki, ideologii czy antysemityzmu, które czerpią wyraziście z wykrzyknienia „żydowski kolaborant”. Polski kolaborant jeszcze jakoś tam ujdzie, ale żydowski na pewno nie, bowiem to w istocie „ten obcy”, dodatkowo z łatką „żydokomuny”… Z recenzji prof. dr. hab. Jacka Chrobaczyńskiego  Praca o kolaboracji Żydów z niemieckimi władzami w okupowanym Krakowie mogła powstać dopiero po odtajnieniu i opracowaniu przez krakowski oddział IPN spuścizny po komunistycznych służbach specjalnych. Podstawą ustaleń Alicji Jarkowskiej-Natkaniec są bowiem materiały śledcze i procesowe dotyczące kolaboracji polskich i żydowskich mieszkańców Krakowa oraz dochodzenia w sprawie niemieckich policjantów i urzędników w czasie okupacji działających w mieście. Tego typu materiały są bardzo trudne do analizy historycznej, szczególnie w sytuacji dużego dystansu czasowego, gdy żaden z przesłuchiwanych nie może swoich zeznań odwołać bądź uzupełnić. Pułapki czekające na badacza są zatem liczne. Jak z tego wybrnąć i czy autorka podołała temu zdaniu? Moim zdaniem tak, gdyż wybrała jedyną prawidłową metodę badawczą: brać za pewnik tylko te informacje, które znajdują potwierdzenie w kilku, całkowicie odrębnych źródłach. A że wynik będzie wówczas mniej imponujący, mniej będzie przestępców i ich dowiedzionych zbrodni – cóż, taka dola uczciwego historyka. Z recenzji prof. dr. hab. Andrzeja Żbikowskiego

 

SPIS TREŚCI PRZEDMOWA INTRODUCTION PODZIĘKOWANIA WSTĘP ROZDZIAŁ I ŻYDZI W KRAKOWIE POD OKUPACJĄ NIEMIECKĄ W LATACH 1939–19451. Żydzi w Krakowie przed wojną i w pierwszych latach II wojny światowej (1939–1941) 2. Położenie społeczności żydowskiej w trzech okupacyjnych przestrzeniach miejskich Krakowa w latach 1942–1945 ROZDZIAŁ II WSPÓŁPRACA ZINSTYTUCJONALIZOWANA1. Judenrat w okupowanym Krakowie 2. Policja żydowska w okupowanym Krakowie 3. Działalność Żydowskiej Samopomocy Społecznej (1940–1942) 4. Jüdische Unterstützungsstelle für das Generalgouvernement (1942–1945) ROZDZIAŁ III WSPÓŁPRACA AGENTURALNA I INDYWIDUALNA. „SIATKA DIAMANTA”1. Niemiecki wywiad cywilny w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem Krakowa (Służba Bezpieczeństwa i Gestapo) 2. Konfidenci aparatu bezpieczeństwa III Rzeszy 3. Referat Żydowski w Krakowie 4. Referat IV-N KdS Kraków 5. Żydowscy agenci krakowskiego Gestapo 6. Członkowie tzw. siatki Diamanta ZAKOŃCZENIE ANEKS BIBLIOGRAFIA WYKAZ SKRÓTÓW SPIS FOTOGRAFII INDEKS NAZWISK SUMMARY