Portret w Gdańsku od schyłku średniowiecza do późnego baroku (1420-1700). Malarstwo. Rysunek

Wydana nakładem Muzeum Narodowego w Gdańsku książka, poświęcona portretom w Gdańsku od schyłku średniowiecza do późnego baroku, obejmuje dzieła tego gatunku funkcjonujące w "kulturalnym krwiobiegu Gdańska" od zarania historii tego gatunku w mieście nad Motławą, tj. od około 1420 roku po koniec XVII wieku, będący apogeum dokonań gdańskich portrecistów z Danielem Schultzem i Andreasem Stechem na czele. Portrety ukazane zostały w książce na szerokim tle kulturowo-społecznym. Nakreślony tu, obowiązujący w omawianym okresie obraz świata, charakteryzuje szereg specyficznych wątków zakorzenionych w tradycji sięgającej antyku i żywych w średniowieczu, wyrażających jego hierarchiczną strukturę, definiującą zarówno obraz rzeczywistości w wymiarze społecznym, jak i w perspektywie kosmicznej. Świat tak rozumiany przenikała sieć wzajemnych wpływów – los ludzki, cechy charakteru, a także wygląd zewnętrzny, mający ujawniać wewnętrzną konstytucję człowieka, kształtowane były, jak wierzono, pod wpływem układu ciał niebieskich, temperamentów i żywiołów. Człowiek postrzegany był jednocześnie poprzez pryzmat społeczeństwa, w kontekstualnych granicach miejsca w jego hierarchii. Z kolei ustalony porządek społeczny materializować miał ład transcendentny. Taki sposób postrzegania rzeczywistości nie wygasł całkowicie z nastaniem XVIII w., zwłaszcza w konserwatywnym wówczas Gdańsku. Rodziła się jednak oświecieniowa wizja świata, z nową koncepcją jednostki i nowym podejściem do jej dokonań, sekularyzacją wyobrażenia o społeczeństwie, formowaniem się sfery publicznej i opinii publicznej niezależnych od władzy i Kościoła, wreszcie z przemianami w pojmowaniu czasu, w którym stracił na znaczeniu jego transcendentny wymiar w swojej odczuwanej jeszcze w XVII w. wielowymiarowości na rzecz linearnego, zeświecczonego postrzegania jego upływu. Szczegółowe omówienie zagadnień, które można określić mianem “renesansowej filozofii człowieka” pozwala na prześledzenie odbicia pewnych idei ramowych w gdańskiej twórczości artystycznej i stanowi punkt wyjścia dla analizy skomplikowanej ikonografii portretów, a także konkretnych uwarunkowań historycznych dotyczących osób przedstawionych. Wskazane zostały związki portretu i przyjaźni oraz rola dzieł tego gatunku przekazywanych jako podarunek; analizie poddane zostały odniesienia portretów do kwestii władzy oraz do pożądanej w omawianym okresie wizji rodziny; pokazano wpływ ideału dworzanina upowszechnionego za sprawą dzieła Baldassare Castiglione na sposób prezentacji modela, prześledzona została obecność wątków wskazujących na identyfikację modeli z filozofią neostoicką; wskazane zostały także te portrety, w których podkreślono melancholię portretowanych; zrekonstruowane zostały “galerie portretowe”, jakie ozdabialy m.in. Ratusz Głównomiejski, Bibliotekę Rady Miejskiej oraz zakrystie gdańskich kościołów.