Religijność sarmacka w przekazie piśmiennictwa polskiego XVII i XVIII wieku. Zarys monograficzny i antologia tekstów źródłowych

Spis treści:

Wstęp  /13

Słownik stosowanych skrótów  /21

CZĘŚĆ PIERWSZA - ZARYS MONOGRAFICZNY

Rozdział I. My - Sarmaci  25

1. Sakralizacja pojęcia ojczyzny i wspólnoty narodowej  /25

2. Rodzimi krytycy sarmackich obyczajów  /32

3. Patronat świętych nad sarmacką Polską  /37

4. Mniejszości wyznaniowe w orbicie sarmackiej ideologii  /41

5. Propaganda antyprotestancką w wybranych tekstach piśmiennictwa barokowego  /47

6. Kwestia wypędzonych arian  /53

7. Stosunek do polskiego prawosławia  /56

8. Żydzi - starsi bracia w wierze czy wrogowie porządku publicznego?  /59

Rozdział II. W kręgu kościelnej moralistyki  /65

1. Wskazania natury obyczajowej  /65

2. Obowiązki wobec bliźnich. Nauka społeczna w wypowiedziach kościelnych moralistów  /71

3. Przewinienia wobec państwa i ojczyzny w refleksjach pisarzy kościelnych XVII i XVIII wieku  /75

4. Uchybienia wobec Kościoła i dyscypliny kościelnej  /78

5. Wskazania na temat życia małżeńskiego i rodzinnego  /85

6. Propaganda wzorców osobowych  /90

Rozdział III. W kręgu ascezy i eschatologii  /107

1. Czymże jest świat? Wizja świata i życia w tekstach pisarzy barokowych  /107

2. Czymże jest czas? Barokowe refleksje o czasie. Popularna metaforyka temporalna  /113

2.1. Czas a porządek modlitwy  /117

2.2. Wobec lęku przemijania i pamięci o śmierci  /119

3. Czymże jest człowiek? Między sprawami ducha a potrzebami ciała  /130

4. W stronę umartwienia. Formy barokowej ascezy  /134

5. Gdzież oni są? O barokowych wyobrażeniach zaświatów  /134

Rozdział IV. W kręgu dogmatów i kościelnego nauczania. Prawdy wiary w przekazie piśmiennictwa religijnego XVII i XVIII wieku  /153

1. Treści pasyjne w piśmiennictwie religijnym schyłku dobry staropolskiej  /153

1.1. Od przekazu treści wiary do pouczeń moralnych  /155

1.2. W klimacie duchowości dolorystycznej. Od compassio Christi doimitatio Christi  /158

1.3. Zachęty do rozmyślania tajemnic pasyjnych  /160

1.4. Sensualizm w obrazowaniu męki Pańskiej w przekazach piśmiennictwa barokowego  /164

1.5. Estetyka naturalizmu w przedstawieniu męki Pańskiej  /168

1.6. Dźwięki, dialog i milczenie w technice odtwarzania scen męki Pańskiej  /170

1.6.1. Scenografia milczenia  /171

1.6.2. Starotestamentowe odwołania w pasyjnych scenach milczenia  /174

1.6.3. Milczenie Chrystusa zapisane przy użyciu form epitetowych  /175

1.6.4. Dialogi pozorne, dialogi z niemym interlokutorem, rozmowy duszy z Ukrzyżowanym  /176

1.6.5. Ostatnie słowa, czyli Chrystus przemawiający z wysokości krzyża  /178

1.7. I jeszcze o zmysłach węchu, smaku i wrażeniach kinestezji  /179

2. Prawdy maryjne w przekazie piśmiennictwa religijnego XVII i XVIII wieku  /184

2.1. Boże Macierzyństwo  /185

2.2. Przywilej Niepokalanego Poczęcia  /188

2.3. Udział Maryi w męce Chrystusa  /193

2.4. Wniebowzięcie NMP  /195

2.5. Tytuły maryjne i ich symbolika  /197

3. Kult świętych w nauczaniu polskich pisarzy religijnych XVII i XVIII wieku  /202

3.1. Istota świętości. Patronalna specjalizacja świętych  /202

3.2. Święci a sprawy polskie  /206

3.3. Schemat biograficznej opowieści o świętych i błogosławionych  /209

4. Staropolscy literaci o sztuce modlitwy  /232

Rozdział V. W kręgu praktyk religijnych i popularnej nabożności. Tradycyjne formy katolickiej pobożności w zapisach z XVII i XVIII wieku  /239

1. Nabożność pasyjna  /240

1.1. Polskie kalwarie  /240

1.2. Kult krzyża, narzędzi Męki Pańskiej i wyobrażeń Chrystusa Ukrzyżowanego  /245

1.3. Obrzędowość wielkopostna. Zwyczaje wielkotygodniowe  /249

2. Nabożność eucharystyczna w opisie wybranych przekazów literackich  /255

3. W perspektywie popularnych zwyczajów i praktyk maryjnej nabożności  /261

3.1. Historia i pochodzenie cudownych maryjnych wizerunków w relacjach barokowych autorów  /264

3.2. Maryjne wizerunki w perspektywie wojennych epizodów w historii sarmackiego państwa  /270

3.3. Relacje z wysłuchanych próśb. Księgi cudów  /276

3.4. Dary i wota. Pielgrzymki i uroczyste nawiedzenia miejsc maryjnych  /282

3.5. Maryjne święta i kościelne uroczystości  /288

3.6. Nabożność szkaplerzna i różańcowa. Praktyka maryjnego niewolnictwa w świadectwach pisanych okresu baroku  /294

3.7. Popularne pieśni i modlitwy maryjne  /299

4. Kult świętych, praktyki modlitewne i formy popularnej nabożności w opisie literackim schyłku baroku  /304

4.1. Wzory modlitw i pieśni ku czci świętych  /305

4.2. Uroczystości ku czci świętych i błogosławionych w przekazie piśmiennictwa barokowego  /312

4.3. Relikwie i "zapach świętości"  /320

5. Społeczne formy uczestnictwa w życiu Kościoła na podstawie zachowanych dokumentów piśmiennictwa barokowego  /327

5.1. Bractwa. Barokowe dzieła miłosierdzia  /334

6. Literacki opis postaw kultowo-magicznych  /343

6.1. Czary, duchy, diabły, zabobony i uroki  /343

6.2. Znaki wieszcze i wróżby. Chrześcijańska biała magia  /351

Rozdział VI. Między autorem a odbiorcą..., czyli o sposobach komunikowania się z perspektywy piśmiennictwa religijnego dawnych wieków  /359

1. Charakterystyczne gatunki w obrębie piśmiennictwa religijnego i ich funkcjonalne zróżnicowanie  /359

2. Z warsztatów barokowej retoryki  /365

2.1. Najważniejsze figury myśli w wybranych zapisach piśmiennictwa religijnego doby baroku  /366

2.2. Popularne figury słowa w realizacjach barokowych pisarzy  /385

3. Walory stylistyczne barokowego piśmiennictwa religijnego  /411

4. Dialog z tradycją kulturową i literacką w piśmiennictwie religijnym XVII i XVIII wieku  /434

Zakończenie  /447

Bibliografia  /453

Sarmatian religiousness in the Polish writings in the 17th and 18th century (Summary)  /535

Indeks  /537

CZĘŚĆ DRUGA - ANTOLOGIA TEKSTÓW ŹRÓDŁOWYCH

Wstęp  /553

Zasady wydania  /563

Z kościelnych nauk  /567

Tematyka pasyjna w przekazie zapisów barokowych  /599

Z dziejów sarmackiego państwa  /635

W stronę magii  /653

Między doczesnością a sprawami ducha  /659

W kontekście różnic wyznaniowych  /689

Z tekstów o tematyce maryjnej  /699

Święci - żywe altaria ojczyzny  /757

Z rytuałów i postanowień wspólnot brackich  /787

Z mądrości starych ksiąg  /799

Noty o autorach i utworach  /803

Spis ilustracji  /825