Boża ścieżka i jej rozstaje. Dżihad Usmana d'an Fodio i dzieje emiratów fulańskich

Waga i znaczenie tej książki nie ograniczają się do jej pionierskiego charakteru w Polsce. Jej autor dotarł do niezwykle cennych źródeł w językach hausa i arabskim, dotychczas nie wykorzystanych w pracach autorów piszących na ten temat. Między innymi pracował w niezwykle trudno dostępnych archiwach nigeryjskich i zapoznał się z prywatnymi zbiorami tamtejszych uczonych muzułmańskich. Wykorzystał pochodzące niemal z całego świata, w tym głównie z Nigerii i Nigru, nieopublikowane prace licencjackie, magisterskie i doktorskie na temat dżihadu Fulanów. W pracy swej mógł przeto obiektywnie przedstawić owe tak ważne dla dziejów Czarnej Afryki wydarzenia i ustrzec się jednostronności, która — niestety — często ujawniała się w dotychczasowych opracowaniach, a wynikała z mało krytycznego podejścia do źródeł w językach europejskich: wspomnień misjonarzy, raportów dowódców wojskowych i urzędników kolonialnych czy wreszcie ich pamiętników i korespondencji prywatnej. Autor wytropił nieścisłości w dotychczasowych zapatrywaniach na różne aspekty ruchu fulańskiego i podjął rzeczową dyskusję z największymi autorytetami w tym względzie na świecie. Na szczególną uwagę zasługują głębokie przemyślenia na temat gospodarczych i społeczno-politycznych skutków dżihadu.

Książka powstała w momencie, kiedy cały świat przeżywał tragedię, jaka się zdarzyła za Oceanem. Trudno było przypuszczać, że odbije się ona echem również w północnonigeryjskim mieście Kano. Niestety, stało się: blisko dwieście osób utraciło życie w demonstracjach antyamerykańskich i w starciach na tle religijnym w mieście. Dlaczego tak się stało i czy można było tego uniknąć? Na te pytania Czytelnik nie znajdzie w tej pracy, jak i w żadnej innej, pełnej odpowiedzi. Jednak z pewnością podważa ona wiele mitów zarówno w odniesieniu do islamu, jak i kultury afrykańskiej, a przede wszystkim uczy Czytelnika pokory, wrażliwości i szacunku dla innych tradycji kulturowych i religii.
Stanisław Piłaszewicz